Przełącznik obrotowy, kompletny

Kompletny przełącznik obrotowy jest fundamentalnym aparatem sterowniczym w architekturze paneli operatorskich i pulpitów sterowniczych, którego nadrzędnym zadaniem jest umożliwienie operatorowi świadomego, manualnego i trwałego wyboru jednego z kilku, z góry zdefiniowanych, stanów (pozycji) pracy maszyny lub systemu. W odróżnieniu od przycisku o działaniu chwilowym, przełącznik obrotowy ma charakter bistabilny lub multistabilny. Oznacza to, że po jego przekręceniu do wybranej pozycji, wewnętrzny mechanizm zapadkowy utrzymuje go w tym stanie w sposób stabilny, bez potrzeby ciągłego przytrzymywania. Zmiana stanu następuje dopiero po kolejnej, celowej interwencji operatora.

Budowa modułowa: od napędu po zestyk

Termin "kompletny" oznacza, że produkt jest gotowym do montażu, złożonym aparatem, składającym się z trzech kluczowych, zintegrowanych ze sobą elementów, najczęściej w standardzie montażowym 22 mm.

Pierwszym, widocznym dla operatora, jest napęd (główka). W przełącznikach obrotowych ma on formę pokrętła, które może być krótkie, długie (ułatwiające obsługę w rękawicach roboczych) lub w formie wyjmowanego kluczyka. To właśnie napęd, poprzez swój ruch obrotowy, aktywuje wewnętrzny mechanizm.

Drugim elementem jest łącznik (adapter), który stanowi mechaniczną podstawę montażową. Jest on mocowany w znormalizowanym otworze w panelu i to do niego montuje się zarówno napęd, jak i element stykowy. Wewnątrz adaptera znajduje się mechanizm, który zamienia ruch obrotowy napędu na ruch liniowy, aktywujący styki.

Trzecim, kluczowym z elektrycznego punktu widzenia, jest element stykowy (łącznik stykowy). Jest to blok zawierający jeden lub więcej zestyków, które zmieniają swój stan w zależności od pozycji pokrętła. Konfiguracja tych styków (które są otwarte, a które zamknięte w danej pozycji) jest precyzyjnie zdefiniowana przez tzw. diagram przełączeń i decyduje o logice sterowania.

Typologia funkcjonalna i zastosowanie

Funkcjonalność przełącznika obrotowego jest definiowana przez liczbę stabilnych pozycji oraz program łączeń.

Przełączniki 2-pozycyjne: To najprostsza forma, działająca jak klasyczny przełącznik WŁĄCZ/WYŁĄCZ (ON/OFF) lub 0/1. Umożliwia trwałe załączenie lub wyłączenie danego obwodu sterującego, na przykład zasilania sterownika maszyny.

Przełączniki 3-pozycyjne: Są one absolutnym standardem w aplikacjach wymagających wyboru jednego z trzech trybów pracy. Najczęściej spotykaną konfiguracją jest RĘKA - 0 - AUTO, pozwalająca operatorowi na przejęcie manualnej kontroli nad procesem, całkowite jego zablokowanie (pozycja środkowa 0), lub oddanie sterowania w ręce systemu automatyki. Służą również do sterowania kierunkiem obrotów silnika (LEWO-0-PRAWO) lub jako przełącznik źródła zasilania (SIEĆ-0-AGREGAT).

Przełączniki wielopozycyjne: Stosowane w bardziej złożonych maszynach, gdzie wymagany jest wybór jednego z wielu programów, prędkości, zakresów pomiarowych czy trybów operacyjnych (np. w przełącznikach zakresów woltomierzy i amperomierzy).

Ważnym rozróżnieniem jest mechanizm powrotu. Większość przełączników ma stabilne wszystkie pozycje. Istnieją jednak wersje z samopowrotem (monostabilne) z jednej lub obu skrajnych pozycji do pozycji środkowej, które działają jak joystick.

Bezpieczeństwo i autoryzacja: rola kluczyka

W aplikacjach o krytycznym znaczeniu, gdzie nieautoryzowana zmiana trybu pracy mogłaby prowadzić do niebezpiecznych sytuacji lub strat produkcyjnych, stosuje się przełączniki obrotowe z kluczykiem. Pełni on rolę mechanicznej autoryzacji – zmiana pozycji jest możliwa tylko po włożeniu i przekręceniu kluczyka. W zależności od modelu, kluczyk może być wyjmowany tylko w jednej, w wybranych lub we wszystkich pozycjach. Pozwala to na przykład na zablokowanie maszyny w bezpiecznym trybie serwisowym (kluczyk wyjęty w pozycji "0") i uniemożliwienie jej uruchomienia przez osoby nieuprawnione.

Parametry techniczne

Dobór kompletnego przełącznika obrotowego wymaga uwzględnienia parametrów mechanicznych (trwałość, stopień ochrony IP od strony czołowej, najczęściej IP65 lub wyższy) oraz elektrycznych. Kluczowe są parametry znamionowe styków (prąd i napięcie), które muszą być dopasowane do obwodu, w którym pracują. Wersje z podświetleniem pozwalają na dodatkową sygnalizację wybranego trybu pracy.

Kompletne przełączniki obrotowe są niezastąpionym elementem w pulpitach operatorskich maszyn, panelach kontrolnych linii produkcyjnych, rozdzielnicach sterowniczych i wszędzie tam, gdzie wymagany jest pewny, jednoznaczny i stabilny wybór funkcji lub trybu pracy.