Napęd przełącznika obrotowego

Napęd przełącznika obrotowego, często nazywany główką przełącznika pokrętnego, jest wyspecjalizowanym komponentem w architekturze modułowych aparatów sterowniczych i sygnalizacyjnych (standard 22 mm). To precyzyjnie zaprojektowany, wymienny element, który stanowi ergonomiczny interfejs operatorski, umożliwiając świadomy i trwały wybór jednego z kilku zdefiniowanych stanów (pozycji) pracy maszyny lub systemu. W odróżnieniu od monostabilnego napędu przycisku, który po zwolnieniu nacisku samoczynnie powraca do pozycji wyjściowej, napęd przełącznika obrotowego ma charakter bistabilny lub multistabilny. Oznacza to, że po jego przekręceniu, mechanizm wewnętrzny utrzymuje go w nowo wybranej pozycji aż do kolejnej, celowej interwencji operatora.

Budowa i funkcja w systemie modułowym

Podobnie jak inne napędy w systemie modułowym, główka przełącznika obrotowego jest elementem frontowym, montowanym od zewnętrznej strony panelu lub drzwi szafy sterowniczej. Przechodzi ona przez znormalizowany otwór montażowy i jest mechanicznie łączona z adapterem, który od wewnątrz stanowi bazę do zatrzaskowego montażu jednego lub więcej bloków stykowych. Ruch obrotowy napędu jest zamieniany wewnątrz adaptera na ruch liniowy, który aktywuje lub dezaktywuje poszczególne zestyki (NO/NC) zgodnie z zaprogramowaną logiką przełączania dla danej pozycji.

Taka konstrukcja modułowa zapewnia ogromną elastyczność, pozwalając na swobodne łączenie jednego typu napędu z różnorodnymi konfiguracjami styków, co umożliwia realizację złożonych funkcji sterujących za pomocą jednego, kompaktowego elementu.

Typologia funkcjonalna i zastosowanie

Funkcjonalność przełącznika obrotowego jest definiowana przez liczbę stabilnych pozycji oraz sposób powrotu.

Przełączniki 2-pozycyjne: To najprostsza forma, działająca jak klasyczny przełącznik WŁĄCZ/WYŁĄCZ (ON/OFF) lub 0/1. Umożliwia trwałe załączenie lub wyłączenie danego obwodu sterującego.

Przełączniki 3-pozycyjne: Są one absolutnym standardem w aplikacjach wymagających wyboru jednego z trzech trybów pracy. Najczęściej jest to konfiguracja RĘKA - 0 - AUTO, pozwalająca operatorowi na przejęcie manualnej kontroli nad procesem (RĘKA), całkowite jego zablokowanie (pozycja środkowa 0) lub oddanie sterowania w ręce systemu automatyki (AUTO). Mogą również służyć do sterowania kierunkiem obrotów silnika (LEWO-0-PRAWO).

Przełączniki wielopozycyjne (powyżej 3): Stosowane w bardziej złożonych maszynach, gdzie wymagany jest wybór jednego z wielu programów, prędkości czy trybów operacyjnych.

Ważnym rozróżnieniem jest mechanizm powrotu. Większość przełączników ma stabilne wszystkie pozycje. Istnieją jednak wersje z samopowrotem (monostabilne) z jednej lub obu skrajnych pozycji do pozycji środkowej. Taki napęd działa jak joystick – zmiana pozycji jest aktywna tylko na czas jego przytrzymania, a po zwolnieniu sprężyna automatycznie przywraca go do centrum.

Bezpieczeństwo i ergonomia: napędy z kluczykiem

W aplikacjach, gdzie zmiana trybu pracy maszyny może mieć krytyczne znaczenie dla bezpieczeństwa procesu lub personelu, stosuje się napędy przełączników obrotowych z kluczykiem. Kluczyk zastępuje standardowe pokrętło i pełni rolę mechanicznej autoryzacji. Zmiana pozycji przełącznika jest możliwa tylko po włożeniu i przekręceniu dedykowanego kluczyka. W zależności od modelu, kluczyk może być wyjmowany tylko w jednej, w wybranych lub we wszystkich pozycjach. Pozwala to na przykład na zablokowanie maszyny w bezpiecznym trybie serwisowym (kluczyk wyjęty w pozycji "0") i uniemożliwienie jej uruchomienia przez osoby nieuprawnione.

Aspekty konstrukcyjne i wizualne

Napędy przełączników obrotowych są dostępne z różnymi typami pokręteł – od krótkich, przez długie, które ułatwiają obsługę w rękawicach, aż po wersje podświetlane. Podświetlany napęd posiada wbudowany element światłowodowy, który jest podświetlany przez moduł LED zamontowany w adapterze, co pozwala na wizualną sygnalizację aktywnego trybu pracy bezpośrednio na panelu sterującym. Podobnie jak inne elementy aparatury sterowniczej, charakteryzują się one wysokim stopniem ochrony od strony czołowej (najczęściej IP65 lub wyższym) i są wykonane z wytrzymałych, odpornych na warunki przemysłowe materiałów.